Het recept voor een positieve groepssfeer… is er niet. Tips hoe pesten tegen te gaan en wanneer je welke interventies kunt gebruiken voor een positieve groepssfeer, zijn er meer dan genoeg. Als die altijd en in alle situaties zouden werken, zouden we vandaag niet meer over pesten hoeven te praten. Maar helaas is dat niet zo.
De afgelopen 25 jaar heb ik veel op scholen gewerkt. Iets wat me opviel, en wat ik regelmatig tegenkwam, is dat heel makkelijk alleen de leerlingen verantwoordelijk worden gehouden voor de sfeer. Er zijn leerlingen die de sfeer ‘verpesten’.
In elke groep zijn leerlingen die grenzen opzoeken en proberen te verleggen, die van alles en nog wat uitproberen. En toch, en toch, en toch… Menigmaal heb ik meegemaakt dat een leraar over een groep sprak: ”Wat een moeilijke groep: ik heb alles geprobeerd, maar ze zijn echt niet te temmen, niets lijkt te werken” of “Wat ben ik blij dat ik volgend jaar een nieuwe groep krijg.”
Wat me vervolgens opviel was, dat als er dit soort uitspraken worden gedaan, er altijd een collega is die hierop reageert met: ”Oh, ik heb nooit last van ze gehad, ik vond het juist een fijne groep.” Sterker nog, ik ontdekte bij sommigen dat bij fijne groepen werd gesproken over ‘mijn groep’, en als de groep problematisch was over ‘de groep’. Ik interpreteer die uitspraken zo: bij het eerste geval hoort de leraar bij de groep en bij de tweede neemt de leraar juist afstand van de groep.
Ik denk hierbij aan een juf die in de klas vertelde over haar eigen pestverleden. De klas was zeer onder de indruk. Niemand had bedacht dat hun juf ooit gepest werd. Vervolgens begonnen de leerlingen hun eigen verhalen te vertellen. Vanaf dat moment werd de juf een veilig aanspreekpunt als er iets misging. Daardoor kon deze juf snel en de-escalerend ingrijpen.
Een ander voorbeeld: een juf, die de klas vroeg: ”Ik heb met jullie zo veel geprobeerd. En het lukt me niet meer. Jullie gaan maar door, wat ik ook doe. Help me alsjeblieft! Stel je voor dat jij de juf was van deze klas. Wat zou jij doen?” Deze uitnodigende vraag heeft het gesprek zeer positief beïnvloed. Het lukte om af te spreken hoe je gezamenlijk verantwoordelijk kunt zijn voor alles wat er in de klas gebeurt.
Een reactie van een leraar toen we over pesten hadden: ”Pesten? Nee. Ik accepteer het gewoon niet. Ik accepteer ook geen ”Ja, maar…hij is er mee begonnen, ik deed niets”, en dergelijke. Daar ben ik zeer duidelijk in en dat weten ze.”
Een leraar vertelde me dat hij elk schooljaar met een klassengesprek start over hoe je het een jaar lang fijn kunt hebben met elkaar, zonder dat je perse vriendjes van elkaar moet zijn. De leerlingen kregen de opdracht om te bedenken waardoor een klas gezellig en veilig is voor iedereen. Hun ideeën verwerkten zij in afspraken (maximaal 10), schreven ze op een A4-tje en hingen dit aan het schoolbord. Elke ochtend nam de leerkracht vijf minuten om de afspraken door te nemen. Als er iets in de klas gebeurde, wees hij naar het bord en vroeg hij aan de leerlingen: ”Hebben we hier afspraken voor?” Hij zei: ”De tijd die ik elke ochtend investeer in de afspraken die we gezamenlijk gemaakt hebben, bespaart me veel tijd die anders in ruzies, uitleg en herstelgesprekken zit.“
Naar aanleiding van de verhalen die ik gehoord heb, durf ik een mini-lijstje samen te stellen van ingrediënten, die in ieder geval bijdragen aan een positieve groepssfeer. Leerlingen hebben vertrouwen nodig, je biedt ze dit door:
Dit lijstje is geen garantie voor succes. Het draagt wel bij aan een positieve groepsvorming.
Hoe meer je preventief en proactief met de groep bezig bent, hoe groter de kans op een positieve groepssfeer.
Het is de moeite waard om te proberen!
Natuurlijk is het belangrijk om aan het begin van de week met de kinderen hierover te spreken. Maar door daarnaast aan het eind van de week samen af te sluiten (in de kring met een kopje thee) en dan specifiek de positieve zaken te benoemen die de kinderen zelf aandragen, maakt dat leerlingen gespitst zijn om daarop te gaan letten. De leraar zorgt ervoor dat niet altijd dezelfde kinderen genoemd worden.
Ik moet hierbij nog denken aan een school die werkte met een sociokring vanuit groepsdynamisch onderwijs. Daarin bespraken ze naast wat er goed ging met elkaar ook wat er beter kon. Ze maakten hiervan een verbeterdoel met elkaar. En als ze hun doel dan hadden behaald ging dat in de Gouden doos.
Ten slotte: we hebben het over hoe je de positieve groepssfeer kunt beïnvloeden.
Wees zelf vooral positief! Proactief positief tegenover elke leerling. Iedereen heeft iets moois dat je kunt benoemen en ieder kind en iedere leraar doet het beter met complimenten.
De Week Tegen Pesten zit erop. Meer dan 1250 scholen deden mee en gingen aan de slag met het thema ‘Goed voor elkaar’. Het leverde mooie gesprekken op in vele klassen. De Week Tegen Pesten mag dan voorbij zijn, maar het belang van ‘Goed voor Elkaar’ houdt natuurlijk niet op. Laten we samen verder bouwen aan een veilig schooljaar en blijvend aandacht besteden aan respect, begrip en vriendelijkheid.
Verder lezen
Op een gewone werkdag hadden wij een interessante e-mail in de inbox van ‘Week Tegen Pesten’. Het was een e-mail van de 12-jarige Darren. Hij mailde ons over zijn eigen ervaring met pesten en hoe vastbesloten hij daardoor is om pesten tegen te gaan. Hij wilde graag een bezoekje brengen aan het team van de Week Tegen Pesten om ons een paar vragen te stellen.
Verder lezen