Droom even met me mee en stel je een school voor waar iedereen het helemaal goed heeft, een school die bijdraagt aan het levensgeluk van alle leerlingen, leraren en medewerkers. Het is een dynamische gemeenschap die zich aan één stuk door ontwikkelt en zich aanpast aan een wereld die continue verandert. Zo’n school is een veilige basis van waaruit leerlingen stappen zetten in een grote boze buitenwereld om hun dromen waar te maken.
Zo’n school heeft iedereen, die er deel van uitmaakt, veel te bieden. Je doet er levenslange vriendschappen op, je leert er veel, mooie gebeurtenissen worden gevierd en verdriet wordt gedeeld.
Aan de andere kant vraagt de school iedereen een bijdrage te leveren aan het in stand houden van de goede sfeer; daar hebben we iedereen bij nodig. Soms kan dat als een opgave voelen, maar uiteindelijk kun je ook het leveren van een bijdrage zien als een cadeau: het geeft betekenis, je merkt dat je er toe doet. Zal het op zo’n school in iemands hoofd opkomen om nog te pesten?
Ik heb slecht nieuws en goed nieuws voor je. Het slechte is dat zo’n ideale school een berg in de verte is die je nooit zult bereiken. Het goede nieuws is dat je niet perfect kunt zijn; het gaat je nooit voor de volle honderd procent lukken en dat kan alleen maar rust geven. Daarbij biedt de tocht naar zo’n ideale school een prachtige reis die je veel kan opleveren.
Als we het hebben over het leveren van bijdragen, wil ik je vragen een cadeautje van mij te aanvaarden. Dat bestaat uit het zetten van een stap in de richting van jouw ideale school. Als je ‘ja’ zegt, pak dan een ansichtkaart en schrijf daarop je naam en één activiteit die voldoet aan de volgende kenmerken:
Omdat iedere veilige basis ook haar grenzen kent, voeg ik er een beperking aan toe die nogal eens gegniffel oplevert:
Zoek nadat je de kaart hebt ingevuld een geschikt moment om je kwaliteit in praktijk te brengen. Dat kan toch niet anders dan alleen maar leuke dingen opleveren? En dat is nog maar het begin van het feest.
Zet in de Week Tegen Pesten een eerste stap die uitnodigt om te kijken naar wat je wél wilt. Het KWF dat zich inzet tegen kanker weet dit als geen ander en heeft als slogan: ‘Tegen kanker. Voor Leven.’
Dus wat let je om kort na de Week Tegen Pesten een volgende stap te zetten in de richting van de school als veilige basis.
Het idee is simpel: hoe meer mensen jij weet te verleiden met de kaartopdracht hun behoeften te vervullen, hoe leuker het wordt op school en hoe minder het pestvirus de kop op zal steken.
Formeer dus met je collega’s en leerlingen een bescheiden ‘masters-of-cards-legertje’ en maak je zelf goed herkenbaar. De masters-of-cards nodigen iedereen uit om haar of zijn naam op een kaart te schrijven, samen met een activiteit zoals hierboven omschreven. Iedereen van directeur tot jongste brugpieper ontvangt een Goed-voor-elkaar-kaart, want iedereen heeft het recht een bijdrage te leveren aan jullie geweldige school!
Zeg tegen de kaartinvullers dat ze hun ingevulde kaart bij één van jullie kunnen inleveren. Niet inleveren is ook prima; het leveren van een bijdrage is een recht, geen verplichting. Inleveren betekent dat op enig moment dit schooljaar een beroep op je wordt gedaan om je kwaliteit in actie om te zetten.
De kaartopdracht raakt de essentie van de veilige basis. Het leidt tot wat we noemen groen gedrag; gedrag waar iedereen beter van wordt. Het staat tegenover rood gedrag dat leidt tot het beschadigen van anderen of jezelf. Wanneer op een school het groene gedrag toeneemt, daalt het rode gedrag, waaronder pesten. Wie werkt aan de school als veilige basis, maakt een reis van Rode School naar Groene School.
De kaartopdracht is wat we noemen CAR-proof en voldoet aan de basisbehoeften van vrijwel ieder mens: competentie, autonomie en relaties.
De Engelse psychiater John Bowlby introduceerde in het midden van de vorige eeuw zijn hechtingstheorie. Hechting is, leerde hij, de band tussen ouders en kinderen die ontstaat in de eerste levensjaren. De behoefte aan hechting is geen keus, het zit in onze genen. Later leerden we van George Kohlrieser dat hechting zich niet beperkt tot alleen jonge kinderen en ouders; het is een thema in ieders leven, op alle leeftijden.
Het beperkt zich niet alleen tot mensen. Een leerling die op school geen contact kan maken, is iedere middag te vinden in de manege om het paard te roskammen om ook de geheimen aan het paard toe te vertrouwen. Leerlingen die op school hun draai niet kunnen vinden, sluiten zich aan bij een vriendengroep die de grenzen van criminaliteit aftast en steeds vaker de grens overschrijdt. De groep kent een enorm sterke loyaliteit, maar voor wie zich niet houdt aan de groepsnormen, zijn de rapen gaar.
Veilige hechting die plaatsvindt op een veilige basis, ontstaat door een combinatie van steunen, uitdaging en gezonde begrenzing.
Het leidt tot groen gedrag en is CAR-proof. Onveilige hechting, waar voldoende steun, uitdaging en begrenzing ontbreekt, leidt tot rood gedrag en we spreken dan van een onveilige basis.
Een school heeft wat mij betreft de ethische plicht continu te werken aan een veilige basis. Wanneer de school daarin slaagt, leren de leerlingen juist hoe ze goed kunnen zijn voor elkaar.
Alle mooie ideeën ten spijt geloof ik niet dat pesten voor de volle honderd procent te stoppen is. Al was het alleen maar omdat kinderen die zijn opgegroeid op een onveilige basis, een veilige basis ervaren als onveilig en bedreigend. Vergelijk het met soldaten die met oorlogstrauma’s terugkeren in de ‘normale’ wereld en zich daar niet meer weten te redden.
Of zoals ik dat noem; ‘pestenergie’ kun je zien als een kracht die in ieder mens zit en die je ten goede én ten kwade kunt inzetten. Ook als ik naar mezelf kijk: op de lagere detailhandelsschool was ik na nare ervaringen in klas twee, in de derde klas eerder een leerling die pestte dan eentje die gepest werd. ‘Mij zouden ze niet meer te grazen nemen …’.
Pesten zat als overlevingsstrategie in mijn achterzak en ik kon er wanneer dat nodig was een beroep op doen. In de derde en vierde kende ik, omringd door vrienden, vreedzame en gelukkige schooljaren op een plek die voor anderen waarschijnlijk onveilig en bedreigend was. Vandaag de dag verzorg ik trainingen provocatieve begeleiding waarbij je humor inzet om processen waarbij mensen elkaar beschadigen ontregelt. Mensen met rood gedrag zet je op een liefdevolle, plagerige manier in een groene richting. Een vorm van verbindend en liefdevol homeopathisch pesten waarmee ik probeer mijn pestenergie een groene kant op te sturen.
De basis om rood (pest)gedrag naar een groene richting om te buigen is de aanname dat achter rood gedrag een behoefte zit waar niets mis mee is. Welke behoefte denk jij dat een leerling met pestgedrag aan het vervullen is?
Wanneer ik deze vraag aan leraren en leerlingen voorleg, komen er vaak antwoorden als ‘veilig willen zijn’, ‘gezien willen worden’, ‘invloed hebben’, ‘erbij willen horen’ en ga zo maar door. Grote kans dat deze behoeften veel leraren hebben doen besluiten in het onderwijs te gaan werken.
Soms liggen de oorzaken dieper en zijn de behoeften niet direct te achterhalen omdat er de meest nare gebeurtenissen achter schuil gaan. Ik lees dan altijd de behoefte: ‘ik wil gezien en gehoord worden!’.
Hoe zuiver de behoeften ook mogen zijn, het vergoelijkt natuurlijk nooit het beschadigen van anderen.
Op een rode manier pesten bedreigt de veilige basis en is een kwaad, dat gelukkig in een groene richting kan worden omgebogen.
Met alleen het onderdrukken ervan kom je er niet. Zolang die behoefte niet erkend is, zal het de kop op blijven steken in andere vormen van rood gedrag. De kunst is iemand die pestgedrag vertoont, z’n behoefte te laten vervullen op een manier dat iedereen er beter van wordt. Je doet dat door een activiteit uit te voeren waar je goed in bent, waar je lol in hebt en waar anderen van genieten als je die uitvoert. (Hé, waar hebben we dat eerder gehoord?). En dan kan het zomaar gebeuren dat voormalige plaagdieren veranderen in gewaardeerde peer mediators.
Hiermee komen we op het pad van herstelrecht. Mensen die met hun gedrag anderen hebben beschadigd, hebben bij herstelrecht het recht de aangerichte schade te herstellen en daarmee hun plek in de groep weer in te nemen. Ze leren hiermee dat de behoefte die zij op een rode manier aan het vervullen waren, ook op een groene manier aan te pakken.
En wanneer zij worden uitgenodigd terug te keren naar een plek die een veilige basis is, zullen ze die kans met twee handen aangrijpen.
Herstelrecht brengt bij conflicten de daders, slachtoffers en andere betrokkenen samen, om te onderzoeken wat er moet gebeuren om de veilige basis te herstellen. Of liever nog: sterker te maken dan ‘ie was.
De herstelcoördinator is dan de onafhankelijke dorpsoudste die mensen samenbrengt in het vertrouwen dat zij zelf de meest aangewezen persoon zijn om te bepalen wat er moet gebeuren om de groene kant weer op te gaan.
Jan Ruigrok is auteur van de boeken Hoop Humor en Herstel, maak van je school een veilige basis en Provocatieve leerlingbegeleiding. Jan werkt vanuit zijn bedrijf Rigardus en is verbonden aan KPC Groep.
De Week Tegen Pesten zit erop. Meer dan 1250 scholen deden mee en gingen aan de slag met het thema ‘Goed voor elkaar’. Het leverde mooie gesprekken op in vele klassen. De Week Tegen Pesten mag dan voorbij zijn, maar het belang van ‘Goed voor Elkaar’ houdt natuurlijk niet op. Laten we samen verder bouwen aan een veilig schooljaar en blijvend aandacht besteden aan respect, begrip en vriendelijkheid.
Verder lezen
Op een gewone werkdag hadden wij een interessante e-mail in de inbox van ‘Week Tegen Pesten’. Het was een e-mail van de 12-jarige Darren. Hij mailde ons over zijn eigen ervaring met pesten en hoe vastbesloten hij daardoor is om pesten tegen te gaan. Hij wilde graag een bezoekje brengen aan het team van de Week Tegen Pesten om ons een paar vragen te stellen.
Verder lezen